چرا خراسان رضوی به کانون بحران آب ایران تبدیل شد؟

در میانه هشدارهای فزاینده زیست محیطی،سخنگوی مدیریت بحران کشور از بی‌سابقه‌ترین دوره خشکسالی در نیمقرن اخیر خبر داده است. در این میان، نقشه بحران آب به طور ترسناکی بر استان‌های شرقی متمرکز شده و خراسان رضوی را به عنوان قلب تپنده این بحران در معرض تهدیدی جدی قرار داده است.

اگرچه «کم‌بارش‌ترین سال نیم قرن» به عنوان عامل مستقیم این بحران اعلام شده، اما تحلیلگران بر این باورند که این تنها جرقه‌ای بر انبار باروت مدیریت ناکارآمد منابع آبی است. بحران کنونی در خراسان رضوی را می‌توان حاصل سه عوامل ذیل الذکر دانست.

موقعیت جغرافیایی این استان در کمربند خشک کشور، همواره منابع آبی آن را محدود کرده است. اما توسعه کشاورزی نامتوازن، حفر غیراصولی چاه‌های عمیق و عدم تطبیق الگوی کشت با واقعیت‌های اقلیمی، این منابع محدود را تا مرز ورشکستگی کامل پیش برده است.

وجود کلانشهر مشهد به عنوان قطب زیارتی، سیاحتی و اقتصادی، فشار بی‌سابقه‌ای بر منابع آبی استان وارد کرده است. تضمین تأمین آب شرب میلیون‌ها نفر و زائر در شرایط خشکسالی، معادله مدیریت آب را به یکی از پیچیده‌ترین چالش‌های سیاستگذاران تبدیل کرده است.

گزارش مدیریت بحران به درستی اشاره می‌کند که استان‌های همسایه مانند سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی نیز درگیر این بحران هستند. این موضوع نشان می‌دهد بحران آب یک پدیده منطقه‌ای و فراستانی است که می‌تواند به مهاجرت‌های گسترده، تنش‌های اجتماعی و اختلافات بین‌استانی بر سر منابع آب دامن بزند.

وضعیت کنونی خراسان رضوی تنها یک هشدار نیست؛ یک «آزمون استراتژیک» برای حکمرانی آب در ایران است. اگر راهکارهای مقابله با این بحران، تنها به مدیریت شرایط اضطراری (از جمله تانکررسانی) محدود شود و به سمت اصلاح ساختاری در مدیریت تقاضا، سرمایه‌گذاری در فناوری‌های نوین آبیاری و بازتعریف سیاست‌های توسعه منطقه حرکت نکند، می‌توان شاهد تشدید بی‌سابقه تنش‌های آبی و تبعات گسترده اجتماعی-اقتصادی در قلب شرق کشور بود.